Seks, komiksy i Gwiezdne Wojny, czyli inspiracje Kevina Smitha

Kevin Smith jest geekiem. Kocha Gwiezdne Wojny i ubóstwia Bruce’a Willisa, zaczytuje się w kolorowych zeszytach, a co roku odwiedza największy na świecie konwent – San Diego Comic-Con. Ma własny sklep z komiksami, okazjonalnie pisuje scenariusze (między innymi do wydanych w Polsce albumów: Daredevil: Diabeł Stróż oraz Green Arrow: Kołczan), a gdy tylko ma ku temu okazję, to występuje gościnnie w filmach o swoich ulubionych bohaterach (Daredevil [reż. Mark Steven Johnson, 2003], Szklana Pułapka 4.0 [Len Wiseman, 2007]). Również swą błyskotliwą, acz kontrowersyjną karierę zaczął dzięki komiksom. Gdyby nie sprzedaż ich spektakularnej kolekcji (i zaciągnięcie kilku pożyczek), prawdopodobnie Smith nigdy nie uzyskałby środków na realizację swojego pierwszego filmu.

Hydraulicy z Gwiazdy Śmierci

Powstali w 1994 roku Sprzedawcy odnieśli niespodziewany sukces. Oparta na samych dialogach, niskobudżetowa produkcja ma dziś miano kultowej. Właśnie w dialogach i prostocie historii o zwykłych sprzedawcach i ich zwykłym dniu w pracy tkwi siła tego obrazu. Czarno-biała stylizacja dodaje mu specyficznego smaku, a pękające od wulgaryzmów dyskusje głównych bohaterów o życiu, kobietach, filmach i wielu innych rzeczach oczarowały widzów swą autentycznością i prostotą.

Już w debiucie Smith dał upust swojej fascynacji uniwersum wykreowanym przez George’a Lucasa w Starej Trylogii – nie obyło się więc bez rozmów o największej mobilnej broni w galaktyce, zdolnej niszczyć planety. Z dialogu, jaki prowadzą między sobą dwaj tytułowi bohaterowie – Randal Graves i Dante Hicks – wyłania się niezwykle oryginalna i ciekawa teoria, jakoby przy zniszczeniu Gwiazdy Śmierci straciło życie wiele niewinnych istnień. Chyba nikt przed Smithem nie zastanawiał się nad tym czy poza podwładnymi Imperatora, którzy z definicji byli źli, na owej stacji kosmicznej znajdowali się zwykli ludzie – hydraulicy, sprzątaczki, dekarze i inni pracownicy wykonujący podobne czynności po prostu w celach zarobkowych, a nie „galaktyczno-ekspansyjnych”. Tego typu konwersacje i hipotezy staną się z czasem jednym z charakterystycznych dla twórczości Smitha motywów. Podobnie jak cała gama innych elementów, które w Sprzedawcach były jedynie zasygnalizowane, a w kolejnych filmach będą eksploatowane z całą mocą. Innymi słowy, Sprzedawcy wznieśli fundamenty pod budowane w kolejnych latach filmowe uniwersum Kevina Smitha oficjalnie znane jako View Askewniverse, a przez większość widzów nazywane po prostu The Jersey Chronicles.

Prezerwatywa z kryptonitu   

Do sukcesu Sprzedawców bezpośrednio przyczynili się bracia Weisteinowie, szefowie Miramaxu, dzięki którym film zyskał szeroką dystrybucję. Smith szybko jednak zrezygnował ze współpracy z nimi na rzecz kontraktu z Universal Studios, dzięki któremu mógł odkupić swoją kolekcję komiksów i – co szczególnie istotne – stworzyć film dla wielkiej wytwórni. Tak powstały Szczury z supermarketu (1995), obraz, który kontynuował specyficzną wizję Smitha. Akcja z małego osiedlowego sklepu przeniosła się do galerii handlowej. Choć film zyskał kolor, estetyka i konstrukcja były podobne do tego, co reżyser prezentował w debiucie. Znowu mamy praktycznie jedno miejsce akcji, a najważniejszą rolę w filmie odgrywają dialogi. Jeśli zaś chodzi o komiksowe fascynacje reżysera, Smith daje o nich znać już w napisach początkowych, gdzie obok nazwisk ekipy tworzącej film można dostrzec spreparowane okładki nawiązujące do największych superbohaterskich opowieści pierwszej połowy lat 90. Ze ścian pokoju głównego bohatera spoglądają na nas między innymi Spider-Man, Punisher i Wolverine. O tym ostatnim jest zresztą mowa w dalszej części filmu.

Znani z pierwszej części Jay i Cichy Bob chcą sabotować „Randkę w ciemno”, która ma się odbyć w tytułowym supermarkecie. Odkryli oni analogię w budowie sceny do owego show i budowie Gwiazdy Śmierci, dzięki czemu zniszczenie teleturnieju wydaje się prostą sprawą. Jedynym problemem jest ochroniarz o aparycji Terminatora. Dlatego, by go pokonać, Bob ćwiczy swoją moc Jedi (próbuje podnieść siłą woli leżącego na jego dłoni papierosa), a Jay zamierza przechytrzyć ochronę zmieniając się w Wolverine’a i stosując „X-Men style” (cokolwiek to znaczy). Równie ciekawa co rozmowa o Gwieździe Śmierci ze Sprzedawców jest tutaj wymiana zdań na temat życia seksualnego Supermana i Lois Lane. Według dyskutujących bohaterów Lois nigdy nie mogłaby zajść w ciążę z Człowiekiem ze Stali. Zważywszy na niezwykłą siłę Kryptończyka, ten prawdopodobnie w ogóle nie mógłby uprawiać seksu z ziemską kobietą. Według bohaterów, sprawę mogłoby załagodzić użycie prezerwatywy z kryptonitu, to jednak oznaczałoby równocześnie śmierć Esa. Jedynym wyjściem jest więc współżycie z Wonder Women, która byłaby w stanie donosić ciążę (gdyby Lois jednak zaszła w ciążę z Kentem, zginęłaby najprawdopodobniej już przy pierwszym kopnięciu dziecka w łonie). W tego typu dialogach objawia się całe „fanbojstwo” Smitha – nikt, kto autentycznie nie kocha opowieści obrazkowych nie byłby w stanie stworzyć takich dialogów. Dialogów, bawiących zwykłych widzów, jednak najwięcej frajdy dostarczających innym geekom czy ludziom wystarczająco obeznanym w temacie.

Warto również zwrócić uwagę na sekwencję lotu Cichego Boba podczas próby pozbycia się ochrony teleturnieju. Scena w oczywisty sposób nawiązuje do Powrotu Batmana Tima Burtona. Nie tylko strój bohatera jest podobny, ale sama choreografia lotu i praca kamery jest niemal identyczna jak w filmie z 1992 roku. Zresztą w późniejszym obrazie Smitha – Dogmie z 1999 roku, Jay opowiada o wyczynie Boba, nazywając ów lot „akcją na Batmana”.

Kolejną niespodzianką dla fanów kolorowych zeszytów jest gościnny występ samego Stana Lee. Ten legendarny scenarzysta odpowiada za powołanie do życia największych bohaterów wydawnictwa Marvel. Ojciec Spider-Mana, X-Menów, Hulka czy Iron Mana w Szczurach z supermarketu gra samego siebie. Poza mówieniem o komiksach daje głównemu bohaterowi sporo rad na temat życia i miłości. Mimo że film jest dziś uznawany za największe dokonanie Kevina Smitha, w 1995 roku odniósł finansową porażkę. Społeczeństwo nie było przygotowane na tak wulgarną komedię, wypełnioną żartami o seksie i absurdalnymi gagami, a Universal nie do końca wiedział jak film sprzedać.

 Lesbijki i komiksowe konwenty

W 1997 roku reżyser ponownie zaatakował kina – obrazem W pogoni za Amy. Film miał dużo niższy budżet niż poprzednia produkcja, powstał niezależnie i tak jak Sprzedawcy był dystrybuowany przez Miramax. Cechował się charakterystycznym dla Smitha stylem wizualnym, nie zabrakło szalonego humoru, dialogi były luźne i wulgarne, a nawiązania do filmów i komiksów pojawiały się niemal na każdym kroku. Mimo że bohaterowie znów rozmawiają o seksie i Gwiezdnych Wojnach, jest to zaskakująco poważna i dojrzała historia. Romantyczna opowieść traktuje o nieszczęśliwej miłości rysownika do autorki komiksów obyczajowych, która okazuje się lesbijką. Miejscem akcji jest między innymi konwent komiksowy, więc Smith ma jeszcze większą niż zwykle okazję puścić oko do komiksiarzy oraz pośmiać się ze środowiska, piętnując pracę inkerów i zachowanie fanów stojących całymi dniami w kolejkach po autografy. Również profesje głównych bohaterów czynią film jeszcze bliższym miłośnikom historii obrazkowych. W nowym dziele znów mamy okazję spotkać Jaya i Cichego Boba oraz poznać kolejną szaloną teorię na temat Gwiezdnej Sagi, tym razem dotyczącą problemu rasizmu w galaktyce.

Zarówno w wyżej opisanych filmach, jak i kolejnych produkcjach Smith w różnoraki sposób uzewnętrznia swe bezgraniczne uwielbienie dla komiksów. W Clerks – Sprzedawcy 2 z 2006 roku bohaterowie rozważają wpływ męczeńskiej śmierci Chrystusa na powstanie filmowej adaptacji Transformers. Z kolei w komedii Zack i Miri kręcą porno (2008) bohaterowie próbują odtworzyć Starą Trylogię w wersji dla dorosłych. Praktycznie w każdym filmie Smitha (może poza Fujarami na tropie [2010], gdzie „chłopak z New Jersey” nie odpowiadał za scenariusz, a jedynie za reżyserię) znajdziemy mnóstwo odwołań do komiksów i filmów. Nie sposób wymienić wszystkich, szczególnie warto jednak opisać film Jay i Cichy Bob kontratakują (2001), który stanowi hołd Smitha dla jego fanów.

Spalić Hollywood

Podobnie jak w W pogoni za Amy tematyczną osią są komiksy. Jay i Cichy Bob ruszają do Hollywood, by powstrzymać produkcję filmu na podstawie komiksu, którego bohaterowie są na nich wzorowani. Jak wspominałem, ten film to hołd Smitha dla jego fanów, więc najlepiej będą się na nim bawić osoby doskonale znające wcześniejsze kinowe dokonania reżysera. I oczywiście inni geecy. Już sam tytuł i logo nawiązują do Imperium Kontratakuje (reż. Irvin Kerchner, 1980), a także początkowe napisy: „Dawno, dawno temu przed pewnym odległym sklepikiem spożywczym…”. Wierni widzowie ponownie spotkają znanych z wcześniejszych filmów bohaterów (niejednokrotnie w podwójnych rolach, np. Jason Lee gra zarówno Brodiego Bruce’a ze Szczurów z supermarketu, jak i Banky Edwardsa z W pogoni za Amy) i usłyszą te same kwestie (choć często wypowiadane przez kogo innego).

Nie tylko w warstwie graficznej odnajdziemy odnośniki do Gwiezdnej Sagi – przykładowo Holden twierdzi, że pomysł zekranizowania komiksu o Jay’u i Cichym Bobie to najgorszy pomysł odkąd Greedo strzelił pierwszy. Zapewne wielu widzów nie zrozumie, że chodzi o scenę ze zremasterowanej (i, po poprawkach, politycznie poprawnej według George’a Lucasa) wersji Nowej Nadziei (1977). To jednak nie koniec cytowania tego dzieła – w filmie Smitha pojawiają się dawno niewidziani aktorzy. Carrie Fisher gra zakonnicę, mimo że kojarzona jest głównie z rolą Księżniczki Lei. Mark Hamil (dla fanów Gwiezdnych Wojen Luke Skywalker, a dla miłośników Batmana Joker z Batman: The Animated Series [1992-1998]) gra tu postać autoironiczną. Parodiuje rolę Luke’a, wcielając się w filmowego antagonistę Bluntmana i Chronica. Tak jak wiele lat wcześniej, tak i tu posługuje się mieczem świetlnym, śmieje się jak Joker oraz finalnie traci dłoń. Nie obyło się bez skojarzeń ze Wściekłymi psami (reż. Quentin Tarantino, 1992), Ściganym (reż. Andrew Davis, 1993), czy Planetą Małp (reż. Franklin J. Schaffner, 1968). Doskonale widoczne są aluzje do E.T. (reż. Steven Spielberg, 1982), Scooby-Doo (1969 – teraz), Aniołków Charliego (1976-1981) i Kubusia Puchatka (1988-1991). W epizodycznych rolach występują znany komiksowy scenarzysta Paul Dini oraz rysownik Joe Quesada.

Niereformowalny fan

Kevin Smith pokazuje na każdym kroku w swoich filmach kim jest. Z jednej strony kręci historie o sobie – opowiada o zwykłych ludziach z New Jersey i wciąż gloryfikuje miejsce, które go ukształtowało. Z drugiej: pokazuje swą nieograniczoną miłość do „kolorowych zeszytów” i Gwiezdnej Sagi. Przemyślenia na ich temat wkłada w usta swoich bohaterów. Filmowe dokonania kieruje do osób takich jak on: zakręconych miłośników, którzy docenią cytat, epizodyczną rolę czy nawiązanie, których przeciętny widz nie zauważy. Tworzy wyraziste postaci, które jednocześnie urzekają tym, jakie są zwyczajne. Wywołuje kontrowersje, wzbudza niesmak lub rozśmiesza do łez. Przede wszystkim jednak bawi się kinem. I trzeba przyznać, że jeśli zaakceptuje się proponowaną przez niego konwencję, to wychodzi mu to doskonale.

Bibliografia:

Muir John, An Askew View: The Films of Kevin Smith, USA 2002, Applause Theatre & Cinema Books.

Filmografia:

Sprzedawcy (Clerks), reż. Kevin Smith, USA 1994.

Szczury z supermarketu (Mallrats), reż. Kevin Smith, USA 1995.

W pogoni za Amy (Chasing Amy), reż. Kevin Smith, USA 1997.

Jay i Cichy Bob kontratakują (Jay and Silent Bob Strike Back), reż. Kevin Smith, USA 2001.